پایایی و روایی پرسشنامه، بیان مفاهیم با فیلم آموزشی

.

فهرست مطالب  (کلیک کنید تا مرور گر به آن نقطه از صفحه برود):

فیلم بیان مفهوم پایایی و روایی

1- انواع روش های بررسی پایایی پرسشنامه یا  قابليت اعتماد

1- الف) اجراي دوباره آزمون يا روش باز آزمايي

1- ب) روش موازي يا استفاده از آزمون هاي همتا

1- ج) روش تنصيف (دو نيمه كردن)

1- د) روش كودر- ريچاردسون

1- ه‍) روش آلفاي كرونباخ

1- و) عوامل موثر بر ضريب قابليت اعتماد

2- انواع روایی یا اعتبار  پرسشنامه

۲- الف) روایی محتوا

۲- ب) روایی ملاکی

۲-ج) روایی سازه

۲-د) اعتبار عاملی یا روایی عاملی

آموزش ویدئویی آلفای کرونباخ با spss و اکسل

قابليت اعتماد (پايايي يا Reliability)  و همچنين اعتبار (روايي يا Validity) يك پرسشنامه يا ابزار اندازه گيري، از موضوعات بسيار مهم در امر جمع آوري اطلاعات و مشاهدات مي باشد و لازم است با روشهای آماری اثبات شود که پرسشنامه استفاده شده در پایان نامه ما پایا و روا است.

حال اینکه پایایی و روایی چیست، موضوعی است که در این مقاله تصویری به آن می پردازیم، بنابراین محکم بنشینید. اما هیچ چیز همانند یک فیلم نمی تواند اطلاعات و دانش را منتقل کند! بنابراین قبل از مطالعه متون این صفحه بهترین کار دیدن ویدئوی 6 دقیقه ای زیر است{برو به فهرست}:

فیلم بیان مفهوم پایایی و روایی

امید است با دیدن ویدئو زیر مفهوم پایایی و روایی به خوبی برایتان روشن شود:

برای یادگیری نحوه محاسبه پایایی با SPSS و یا با Excel آموزش آلفای کرونباخ را کلیک نمایید. و برای دریافت فایل اکسل ورود داده های پرسشنامه وارد کردن داده های پرسشنامه را کلیک نمایید. {برو به فهرست}

تصویر زیر نیز به زیبایی مفاهیم پایایی و روایی را بیان می کند، به آن دقت نمایید:

حال به تفصیل به شرح روشهایی پایایی و روایی می پردازیم. ابتدا شرح کامل روشهای بررسی پایایی پرسشنامه و سپس شرح روشهای بررسی روایی پرسشنامه ذکر می گردد.

1- پایایی پرسشنامه یا  قابليت اعتماد

قابليت اعتماد كه واژه هايي مانند پايايي، ثبات و اعتبار  براي آن به كار برده مي‌شود و معادل انگليسي آن Reliability است، يكي از ويژگي هاي ابزار اندازه گيري (پرسشنامه يا مصاحبه يا ساير آزمون هاي علوم اجتماعي) است. مفهوم ياد شده با اين امر سروكار دارد كه ابزار اندازه گيري در شرايط يكسان تا چه اندازه نتايج يكساني به دست مي دهد. از جمله تعريف هايي كه براي قابليت اعتماد ارائه شده است مي توان به تعريف ارائه شده توسط ايبل و فريسبي (1989) اشاره كرد: «همبستگي ميان يك مجموعه از نمرات و مجموعه ديگري از نمرات در يك آزمون معادل كه به صورت مستقل بر يك گروه آزمودني به دست آمده است.»

با توجه به اين امر معمولا دامنه ضريب قابليت از صفر (عدم ارتباط) تا 1+ (ارتباط كامل) است. ضريب قابليت اعتماد نشانگر آن است كه تا چه اندازه ابزار اندازه گيري ويژگي هاي با ثبات آزمودني و يا ويژگي هاي متغير و موقتي وي را مي سنجد.

لازم به ذكر است كه قابليت اعتماد در يك آزمون مي‌تواند از موقعيتي به موقعيت ديگر و از گروهي به گروه ديگر متفاوت باشد. براي محاسبه ضريب قابليت اعتماد ابزار اندازه گيري شيوه هاي مختلفي به كار برده مي‌شود. از آن جمله مي‌توان به الف- اجراي دوباره (روش باز آزمايي) ، ب- روش موازي (همتا) ، ج- روش تصنيف (دو نيمه كردن)  ، د- روش كودر- ريچاردسون و ساير اشاره كرد.{برو به فهرست}

حال هر یک از این روشها را شرح می دهیم:

1- الف) اجراي دوباره آزمون يا روش باز آزمايي

اين روش عبارت است از ارائه يك آزمون بيش از يك بار در يك گروه آزمودني تحت شرايط يكسان. براي محاسبه ضريب قابليت اعتماد با اين روش، ابتدا ابزار اندازه گيري بر روي يك گروه آزمودني اجرا شده و سپس در فاصله زماني كوتاهي دوباره در همان شرايط، آزمون بر روي همان گروه اجرا مي‌شود. نمرات بدست آمده از دو آزمون مورد بررسی قرار گرفته و ضريب همبستگي آنها محاسبه مي‌شود.{برو به فهرست}

اين ضريب نمايانگر قابليت اعتماد (پايايي) ابزار است. روش بازآزمايي براي ارزيابي ثبات مولفه هاي يك ابزار اندازه گيري به كار مي‌رود ولي با اين اشكال نيز روبه رو است كه نتايج حاصله از آزمون مجدد مي‌تواند تحت تاثير تمرين (تجربه) و حافظه آزمودني قرار گرفته و بنابراين منجر به تغيير در قابليت اعتماد ابزار اندازه گيري گردد.

1- ب) روش موازي يا استفاده از آزمون هاي همتا

يكي از روشهاي متداول ارزيابي قابليت اعتماد در اندازه گيري هاي رواني- تربيتي استفاده از آزمون هاي همتا است كه شباهت زيادي با يكديگر دارند ولي كاملا يكسان نيستند.

ضريب قابليت اعتماد بر اساس همبستگي نمرات دو آزمون همتا به دست مي‌آيد.  خطاهاي اندازه گيري و كمبود يا عدم وجود همساني ميان دو فرم همتاي آزمون (تفاوت در سوالات يا محتواي آن‌ها) قابليت اعتماد را كاهش مي‌دهد.{برو به فهرست}

ممكن است فرم هاي همتا به طور همزمان ارائه نگردد. در اين صورت قابليت اعتماد هم شامل ثبات و همساني مي‌شود. اگر فاصله اجراي فرم هاي همتا زياد باشد و تغييراتي در ضريب قابليت اعتماد مشاهده گردد، ممكن است كه اين تغيير مربوط به عوامل فردي (آزمودني ها)، همتا نبودن آزمون ها و يا تركيبي از هر دو باشد.

1- ج) روش تنصيف (دو نيمه كردن)

اين روش براي تعيين هماهنگي دروني يك آزمون به كار مي‌رود. براي محاسبه ضريب قابليت اعتماد با اين روش، سوال هاي (اقلام) يك آزمون را به دو نيمه تقسيم نموده و سپس نمره سوال هاي نيمه اول و نمره سوال هاي نيمه دوم را محاسبه مي‌كنيم. پس از آن همبستگي بين نمرات اين دو نيمه را بدست مي‌آوريم. ضريب همبستگي به دست آمده براي ارزيابي قابليت اعتماد كل آزمون مورد استفاده قرار مي‌گيرد. براي محاسبه ضريب قابليت اعتماد كل آزمون از فرمول -اسپيرمن- براون- براي اين مورد استفاده مي‌شود:

(1+همبستگي بين دو نيمه)    /    2 * همبستگي بين دو نيمه  = ضريب قابليت اعتماد كل آزمون

براي مثال آزموني با 80 سوال به 35 دانشجوي سال اول ارائه شده است. آزمون به دو نيمه (40 سوال) تقسيم شده است. همبستگي ميان نمرات دو تست r=0.7  مي‌باشد. قابليت اعتماد كل آزمون به قرار زير است {برو به فهرست}

2*0.7 / (1+0.7) = 0.82 = ضريب قابليت اعتماد كل آزمون

1- د) روش كودر- ريچاردسون

كودر و ريچاردسون دو فرمول را براي محاسبه هماهنگي دروني آزمون ها ارائه نموده اند. فرمول اول برآوردي از ميانگين ضرايب قابليت اعتماد براي تمام طرق ممكن تنصيف (دو نيمه كردن) را به دست مي‌دهد.

براي محاسبه ضريب قابليت اعتماد با اين روش، نيازي به داشتن نسبت پاسخ هاي صحيح و غلط نيست، بلكه در دست داشتن واريانس نمره هاي كل و ميانگين نمرات كفايت مي‌كند.{برو به فهرست}

براي مثال، آزموني داراي 40 سوال است. اين آزمون به گروهي از دانش آموزان داده شده است. ميانگين نمره هاي آزمون 25 و واريانس كل 26 محاسبه شده است. سطح دشواري سوال ها نيز يكسان است. ضريب قابليت اعتماد اين آزمون به قرار زیر می باشد:

1- ه‍) روش آلفاي كرونباخ

يكي ديگر از روشهاي محاسبه قابليت اعتماد استفاده از فرمول كرونباخ است که بسیار معروف و بین دانشگاهیان ایرانی رایج می باشد. اين روش براي محاسبه هماهنگي دروني ابزار اندازه گيري از جمله پرسشنامه ها يا آزمونهايي كه خصيصه هاي مختلف را اندازه گيري مي كند بكار مي رود. در اين گونه ابزارها، پاسخ هر سوال مي تواند مقادير عددي مختلف را اختيار كند.

مقدار صفر اين ضريب نشان دهنده عدم قابليت اعتماد و 1+ نشان دهنده قابليت اعتماد كامل است.

روش آلفای کرونباخ برای سوالات پرسشنامه با گزینه های دو ارزشی صفر و یک و همچنین برای گزینه های چند ارزشی طیف لیکرت مورد استفاده قرار می گیرد. البته باید دقت داشته باشید که فقط سوالات با گزینه های مشابه را می توانید در هر بار اجرای آزمون در نرم افزار مورد آزمون قرار دهید.

از آنجایی که در یکی از صفحات این وب سایت به صورت مبسوط و کامل و با ارائه فیلم، روش و فرمول محاسبه ضریب آلفای کرونباخ را ذکر کرده ایم، شما را به آن صفحه ارجاع می دهیم {برو به فهرست} :

آموزش محاسبه آلفای کرونباخ در نرم افزار SPSS و Excel

1- و) عوامل موثر بر ضريب قابليت اعتماد

ضريب قابليت اعتماد يك آزمون تحت تاثير عوامل مختلفي قرار دارد كه عبارتست از :

1- طول آزمون: علي الاصول آزمون هاي طولاني تر از قابليت اعتماد بالاتري در مقايسه با آزمون هاي كوتاه برخوردارند. براي مثال ضريب قابليت اعتماد يك آزمون 60  سوالي مي‌تواند بيشتر از يك آزمون 40  سوالي باشد.

2- سوال هاي مشابه از نظر محتوا و با سطح دشواري متوسط، قابليت اعتماد آزمون را افزايش مي‌دهد.

3- ماهيت متغير اندازه گيري شده نيز ضريب قابليت اعتماد را تحت تاثير قرار مي‌دهد.  {برو به فهرست}

لازم به ذكر است كه ضريب قابليت اعتماد در تفسير نتايج مهم بوده و شرط اساسي در انتخاب يك پرسشنامه است.

2- روایی پرسشنامه  یا  اعتبار

مفهوم اعتبار (روايي) به اين سوال پاسخ مي‌دهد كه ابزار اندازه گيري تا چه حد خصيصه مورد نظر را مي سنجد. بدون آگاهي از اعتبار ابزار اندازه گيري نمي‌توان به دقت داده هاي حاصل از آن اطمينان داشت. ابزار اندازه گيري ممكن است براي اندازه گيري يك خصيصه ويژه داراي اعتبار باشد، در حالي كه براي سنجش همان خصيصه بر روي جامعه ديگر از هيچ گونه اعتباري برخوردار نباشد.

براي مثال يك آزمون رياضي ممكن است براي سنجش توانايي رياضي دانش آموزان پايه پنجم ابتدايي از اعتبار لازم برخوردار باشد اما براي سنجش توانايي رياضي دانش آموزان پايه سوم راهنمايي فاقد اعبتار باشد. {برو به فهرست}

روش هاي متعددي براي تعيين اعتبار ابزار اندازه گيري وجود دارد كه در اين جا به اختصار در مورد هر يك توضيح داده خواهد شد؛

2- الف) روایی محتوا

اعتبار محتوا (روایی محتوا) نوعي اعتبار است كه معمولا براي بررسي اجزاي تشكيل دهنده يك ابزار اندازه گيري به كار برده مي‌شود. به عنوان مثال براي يك آزمون پيشرفت تحصيلي بايد اعتبار محتواي آن را مورد نظر قرار داد.

اعتبار محتواي يك ابزار اندازه گيري به سوال هاي تشكيل دهنده آن بستگي دارد. اگر سوال هاي ابزار معرف ویژگي ها و مهارت هاي ويژه اي باشد كه محقق قصد اندازه گيري آن‌ها را داشته باشد، آزمون داراي اعتبار محتوا است. براي اطمينان از اعتبار محتوا، بايد در موقع ساختن ابزار (مانند طراحي پرسشنامه) چنان عمل كرد كه سوال هاي تشكيل دهنده ابزار معرف قسمت هاي محتواي انتخاب شده باشد.{برو به فهرست}

بنابراين اعتبار محتوا ويژگي ساختاري ابزار است كه همزمان با تدوين آزمون در آن تنيده مي‌شود. اعتبار محتواي يك آزمون معمولا توسط افرادي متخصص در موضوع مورد مطالعه تعيين مي‌شود. از اين رو اعتبار محتوا به قضاوت داوران بستگي دارد.

2- ب) روایی ملاكي

اعتبار (روایی) ملاكي عبارتست از كارآمدي يك ابزار اندازه گيري در پيش بيني رفتار يك فرد در موقعيت هاي خاص. براي اين منظور عملكرد هر فرد در آزمون با يك ملاك مقايسه مي‌شود. به عبارت ديگر اعتبار ملاكي يك ابزار اندازه گيري عبارتست از همبستگي بين نمرات آزمون و نمره ملاك.

اعتبار ملاكي بر دو نوع است:

1- اعتبار پيش بين    ،    2- اعتبار همزمان

1-اعتبار پيش بين:

در اندازه گيري هاي رواني- تربيتي، اعتبار پيش بين عبارتست از بررسي رابطه نمره هاي آزموني كه برخي ويژگي ها را مي سنجد و آن چه ادعاي پيش بيني آن را دارد. اعتبار پيش بين مي‌تواند به وسيله رابطه عملكرد در يك آزمون با آزمون ملاك رفتاري به دست آيد. به عبارت ديگر ضريب همبستگي نمره هاي حاصل از اجراي آزمون با نمره هاي متغير ملاك، نمايانگر اعتبار پيش بين است.

براي مثال در يك تحقيق، 882 مرد و زن به يك آزمون رغبت شغلي پاسخ گفته اند. آزمودني ها 12 ساله بودند و در 19 سالگي مجدد مورد بررسي قرار گرفتند. 51 درصد به شغلي كه در آزمون انتخاب كرده بودند اشتغال داشتند. اين داده ها اعبتار پيش بين اين ابزار را نشان مي‌دهد.

2- اعتبار همزمان:

اعتبار همزمان در مواردي به كار مي‌رود كه داده هاي حاصله از دو اندازه گيري در يك زمان در دسترس باشد. در اين گونه موارد عملكرد در يك آزمون به عملكرد در آزمون ديگر مرتبط مي‌گردد. اين فرايند اعتبار همزمان ناميده مي‌شود.{برو به فهرست}

اعتبار همزمان در مواردي محاسبه مي‌شود كه هدف جانشين كردن يك ابزار اندازه گيري به جاي ابزار ديگري باشد. اين امر بيشتر به علت ملاحظات مربوط به سهولت اجراي آزمون يا جانشين كردن يك آزمون كوتاهتر به جاي يك آزمون طويل تر است. در اين مورد نيز ضريب همبستگي بين نمره هاي حاصل از اجراي آزمون با نمره هاي بدست آمده از اجراي آزمون ديگر يا اندازه هاي حاصل از اندازه گيري ديگري كه همزمان به عمل آمده است به عنوان ميزان اعتبار اندازه گيري به كار مي‌رود.

2-ج) روایی سازه

اعتبار سازه (روایی سازه) يك ابزار اندازه گيري نمايانگر آن است كه ابزار اندازه گيري تا چه اندازه يك سازه يا خصيصه اي را كه مبناي  نظري دارد مي سنجد. در بررسي اعتبار سازه بايد به تدوين فرضيه هايي درباره مفاهيم اندازه گيري شده، آزمودن اين فرضيه ها و محاسبه همبستگي نتايج با اندازه گيري اوليه پرداخت. اگر ضريب همبستگي حاصله بالا باشد اعتبار سازه افزايش مي‌يابد ولي اگر همبستگي معني دار نباشد علت را مي‌توان به عوامل زير نسبت داد:

1- جمع آوري داده ها با اشكال همراه بوده است.

2- پيش بيني و فرضيه ها غلط بوده است.

3- ابزار، خصيصه مورد نظر را اندازه گيري نمي‌كند.

اگر چه فرايند برقراري اعتبار سازه امر بي انتهايي است ولي محقق يا سازنده آزمون مي‌تواند اعتبار سازه يك آزمون را در موقعيت هاي خاص نشان دهد.

از جمله شيوه هايي كه براي تعيين اعتبار سازه به كار مي‌رود موارد زير است:

1- تفاوت هاي گروهي:

اگر نظريه اي تفاوتي را بين گروهها (يا هيچ تفاوتي را) در نمرات آزمون پيش بيني كند، آزموني كه اين تفاوت را نشان دهد (يا ندهد) داراي اعتبار سازه است. براي مثال پيش بيني مي‌شود كه كودكان و بزرگسالان در بلوغ اجتماعي با هم تفاوت دارند. بنابراين اگر آزموني كه براي اندازه گيري خصيصه بلوغ اجتماعي ساخته شده باشد، تفاوت معني داري را بين كودكان و بزرگسالان نشان دهد داراي اعتبار سازه است.

2- تغييرات:

چنانچه  نظريه اي پيش بيني كند كه خصيصه مورد اندازه گيري تحت تاثير زمان يا مداخله آزمايشي قرار مي گيرد، اگر نمرات آزمون اين تاثير را نشان دهد داراري اعتبار سازه است.  براي مثال اگر آزموني مهارت هاي كلامي را مي سنجد بايد با افزايش سن آزمودني ها نمرات افزايش يابد، يا اگر مداخله اجتماعي براي پرورش اين مهارت ها صورت گرفته باشد نمرات پيش آزمون و پس آزمون بايد تغييرات معني داري را نشان دهد.

3- روایی همگرا و واگرا (تشخيصي):

هر گاه يك يا چند خصيصه از طريق دو يا چند روش اندازه گيري شوند همبستگي بين اين اندازه گيري ها دو شاخص مهم اعتبار را فراهم مي آورد. {برو به فهرست}

اگر همبستگي بين نمرات آزمون هايي كه خصيصه واحدي را اندازه گيري مي‌كند بالا باشد، آزمون ها داراي اعتبار همگرا مي‌باشد. چنانچه همبستگي بين آزمون هايي كه خصيصه هاي متفاوتي را اندازه گيري مي‌كند پايين باشد، آزمون ها داراي اعبتار تشخيصي يا واگرا است.

2-د) اعتبار عاملي یا روایی عاملی

اعتبار (روایی) عاملي صورتي از روایی سازه است كه از طريق تحليل عاملي به دست مي‌آيد. يك عامل، يك متغير فرضي (سازه) است كه نمرات مشاهده شده را در يك يا چند متغير تحت تاثير قرار مي‌دهد. هر گاه تحليل عاملي روي يك ماتريس همبستگي صورت گيرد آزمون هايي كه تحت تاثير عوامل خاصي قرار گرفته داراي بار عاملي بالا در آن عامل است.

ارائه مشاوره یا محاسبه در زمینه پایایی و روایی

چنانچه با توجه به توضیحات فوق همچنان سوالاتی در ذهن دارید، می توانید محاسبه پایایی و روایی پرسشنامه خود را به ما بسپارید.

قابل ذکر است انجام محاسبات روایی صوری یا روایی سازه با نرم افزار SPSS و یا با نرم افزارهای معادلات ساختاری (لیزرل یا اسمارت پی ال اس) نیز از خدمات ماست.{برو به فهرست}

برای سفارش کار به این شماره وات ساپ بزنید:  09198180991

محصول آموزش محاسبه پایایی با آلفای کرونباخ از لینک زیر قابل دستیابی است:

محاسبه ضریب آلفای کرونباخ با SPSS و اکسل (آموزش ویدئویی)

منبع برخی مطالب فوق: كتاب روش هاي تحقيق در علوم رفتاري، تاليف دكتر زهره سرمد، عباس بازرگان و الهه حجازي. 1376، موسسه نشر آگه، تهران.

{برو به فهرست}